विश्वातील इतर धर्म : हिंदू धर्म काय आहे आणि हिंदू काय विश्वास ठेवतात?

हिंदू धर्म काय आहे आणि हिंदू काय विश्वास ठेवतात?

हिंदू धर्माची ओळख

हिंदू धर्म हा जगातील सर्वांत प्राचीन धर्मांपैकी एक मानला जातो. याच्या धार्मिक ग्रंथांची तारीख सुमारे 1400 ते 1500 इ.स.पूर्व असल्याचे मानले जाते. हिंदू धर्म अत्यंत विविधतापूर्ण आणि गुंतागुंतीचा असून, यात लाखो देवतांचा समावेश आहे. हिंदू धर्माच्या विविध संप्रदायांमध्ये वेगवेगळे तत्त्वज्ञान आढळते. जगातील तिसऱ्या क्रमांकाचा मोठा धर्म असूनही, हिंदू धर्म प्रामुख्याने भारत आणि नेपाळमध्ये आढळतो.

हिंदू धर्माचे धर्म ग्रंथ

हिंदू धर्माचे पवित्र ग्रंथ अत्यंत विस्तृत आणि विविध प्रकारचे आहेत. यामध्ये मुख्यतः दोन प्रकार आहेत – **श्रुती** (दैवी प्रेरणेतून प्रकट झालेले) आणि **स्मृती** (मानवांनी संकलित व व्याख्यायित ग्रंथ).

1) श्रुती ग्रंथ

श्रुती ग्रंथांना सर्वांत पवित्र मानले जाते. यामध्ये मुख्यतः **वेद** आणि **उपनिषद** यांचा समावेश आहे.

• वेद: हिंदू धर्माचे प्राचीनतम ग्रंथ असून, चार वेद आहेत – ऋग्वेद, यजुर्वेद, सामवेद आणि अथर्ववेद. हे ग्रंथ मुख्यतः स्तोत्रे, मंत्र, यज्ञविधी आणि तत्त्वज्ञान यांच्यावर आधारित आहेत.
• उपनिषद: हे वेदांताचा भाग असून, आत्मा, ब्रह्म आणि मोक्ष यांसारख्या तत्त्वज्ञानावर प्रकाश टाकतात. उपनिषदांना 'वेदांत' असेही म्हणतात.

2) स्मृती ग्रंथ

स्मृती ग्रंथ म्हणजे पिढ्यान्पिढ्या संकलित केलेले आणि समाजाच्या जीवनपद्धतीनुसार व्याख्यायित ग्रंथ. यामध्ये महत्त्वाचे ग्रंथ पुढीलप्रमाणे आहेत:

• रामायण: वाल्मिकी ऋषींनी रचलेली श्री राम यांच्या जीवनावर आधारित महाकाव्य.
• महाभारत: व्यास ऋषींनी रचलेले जगातील सर्वांत मोठे महाकाव्य. यात भगवद्गीतेचा समावेश आहे, जी हिंदू धर्मातील एक महत्त्वपूर्ण धार्मिक व तत्त्वज्ञानिक शिकवण आहे.
• पुराणे: विविध हिंदू देवतांचे चरित्र, सृष्टी आणि धर्माच्या संकल्पना स्पष्ट करणारे ग्रंथ. मुख्य 18 पुराणे आहेत, जसे की विष्णुपुराण, शिवपुराण, भागवतपुराण इत्यादी.
• धर्मशास्त्रे: मनुस्मृती, याज्ञवल्क्यस्मृती यांसारखे ग्रंथ हिंदू समाजव्यवस्था आणि नीतिनियम यांचे मार्गदर्शन करतात.

हे सर्व ग्रंथ हिंदू धर्माच्या तत्त्वज्ञान, आचारधर्म आणि धार्मिक परंपरांचे आधारस्तंभ मानले जातात.

हिंदू धर्मातील प्रमुख तत्त्वे

हिंदू धर्म बहुदेवतावादी मानला जातो, कारण त्यात 33 कोटींपेक्षा अधिक देवतांचा उल्लेख आहे. मात्र, त्यात एक सर्वोच्च तत्व आहे, ज्याला "ब्रह्म" म्हटले जाते. ब्रह्म हे संपूर्ण विश्वाचे अंतिम सत्य मानले जाते. ब्रह्म निर्गुण (गुणरहित) आणि निर्अकार (आकाररहित) आहे, परंतु त्याच्या त्रिमूर्तीच्या रूपात व्यक्त रूप दिसते:

• ब्रह्मा - सृष्टीकर्ता
• विष्णू - पालनकर्ता
• शिव - संहारकर्ता

हिंदू धर्मातील प्रमुख तत्त्वज्ञान

हिंदू धर्मातील तत्त्वज्ञान विविध विचारधारांनी समृद्ध आहे. खालील प्रमुख विचारसरणी महत्त्वाच्या मानल्या जातात:

1) अद्वैतवाद (अद्वैत वेदांत)

अद्वैतवादानुसार संपूर्ण विश्व एकच आहे आणि सर्व काही ब्रह्माचेच रूप आहे. आत्मा आणि ब्रह्म यांच्यात कोणताही भेद नाही, दोन्ही एकच आहेत. हा विचार शंकराचार्य यांनी प्रतिपादित केला.

2) विशिष्टाद्वैतवाद

या तत्त्वज्ञानानुसार आत्मा आणि परमात्मा हे वेगळे असले तरी आत्मा परमात्म्याशी संबंधित आहे. संपूर्ण सृष्टी परमेश्वराचा अंश आहे, परंतु आत्मा आणि परमात्म्यामध्ये काहीसा भेद आहे. हा विचार रामानुजाचार्य यांनी मांडला.

3) द्वैतवाद (भक्तिवाद)

द्वैतवादानुसार आत्मा आणि परमेश्वर पूर्णपणे वेगळे आहेत. परमेश्वर सर्वशक्तिमान असून भक्तीच्या माध्यमातूनच तो प्राप्त होतो. वैष्णव संप्रदाय या तत्त्वज्ञानावर आधारित आहे.

4) सर्वेश्वरवाद

संपूर्ण सृष्टीत एकच परमेश्वर वास करतो आणि प्रत्येक घटकात त्याचे अस्तित्व आहे. हा विचार ब्राह्मण ग्रंथांमध्ये आढळतो.

5) शून्यवाद आणि नास्तिक तत्त्वज्ञान

काही हिंदू संप्रदाय निर्गुण ब्रह्म किंवा शून्यवाद मानतात, जिथे अंतिम सत्य केवळ शून्य आहे. चार्वाक तत्त्वज्ञान आणि बौद्ध धर्मातील काही शाखा नास्तिकवादाचा पुरस्कार करतात.

हिंदू धर्मातील आत्मा आणि मोक्ष

हिंदू धर्मानुसार प्रत्येक आत्मा दैवी असून तो पुनर्जन्माच्या चक्रातून जातो. आत्म्याचे अंतिम ध्येय ब्रह्माशी एकरूप होणे म्हणजे मोक्ष प्राप्त करणे होय. जोपर्यंत मोक्ष प्राप्त होत नाही, तोपर्यंत आत्म्याला पुनर्जन्म घ्यावा लागतो.

हे चक्र कर्म या तत्त्वावर आधारित आहे. व्यक्तीने जसे कर्म केले असेल, त्याप्रमाणे त्याला पुढील जन्मात फळ मिळते. कर्म आणि पुनर्जन्म हे हिंदू धर्मातील मूलभूत सिद्धांत आहेत.

हिंदू धर्म आणि बायबल

हिंदू धर्माच्या अनेक शिकवणी बायबलच्या शिकवणीशी विसंगत आहेत. बायबल स्पष्ट सांगते की:

• केवळ एकच परमेश्वर आहे, जो वैयक्तिक आणि जाणण्यासारखा आहे (व्यवस्थाविवरण 6:5; 1 करिंथ 8:6).
• परमेश्वराने पृथ्वी आणि सर्व सजीव सृष्टी निर्माण केली (उत्पत्ति 1:1; इब्री 11:3).
• मनुष्य हा परमेश्वराच्या स्वरूपानुसार निर्माण केला गेला आहे आणि त्याचे फक्त एकच जीवन आहे (उत्पत्ति 1:27; इब्री 9:27-28).
• तारण केवळ येशू ख्रिस्ताद्वारेच मिळते (योहान 3:16; 6:44; 14:6; प्रेषितांची कृत्ये 4:12).

हिंदू धर्म येशूला एकमात्र तारणकर्ता म्हणून स्वीकारत नाही, त्यामुळे तो बायबलच्या शिकवणीशी विसंगत ठरतो.

निष्कर्ष

हिंदू धर्म हा एक व्यापक, विविधतेने भरलेला आणि सांस्कृतिकदृष्ट्या गुंतागुंतीचा धर्म आहे. तो जीवन, कर्म आणि मोक्ष यासंबंधी वेगवेगळे दृष्टिकोन ठेवतो. मात्र, बायबलनुसार तारण केवळ येशू मसीहाद्वारेच शक्य आहे. म्हणून, जो कोणी खरा तारण शोधत आहे, त्याने बायबलमधील सत्य जाणून घ्यावे आणि येशू मसीहावर विश्वास ठेवावा.